Os oficios que, detrás do pano, fan posible o teatro
Cando imos ao teatro, todos estamos pendentes da maxia que acontece no escenario: os actores que encarnan aos personaxes, os diálogos intensos que nos fan reflexionar ou rir, a música que nos envolve… Pero algunha vez te detiveches a pensar en todas as mans que, no máis absoluto silencio e discreción, fan que ese momento sexa perfecto? Sen eles, sen eses oficios case invisibles, non poderiamos dicir: “Que comece o espectáculo“.
A maxia non sucede soa
Xa o dixo Peter Brook, un dos grandes mestres do teatro moderno: “No teatro hai moitas linguaxes diferentes a través das que se establece e mantén a comunicación co público. O corpo, o son, o ritmo, a cor, o vestiario, os decorados, a iluminación… e todos eles súmanse ás palabras dispoñibles.” E non é para menos.
Para que todo isto funcione en harmonía, non é suficiente con ter grandes actores e directores. Hai unha serie de profesionais que, lonxe do protagonismo, dedican as súas vidas a facer que o que vemos sobre o escenario sexa un espectáculo inesquecible.
Pénsao por un momento: o iluminador que fai que a luz nos envolva, o técnico de son que fai que non perdamos nin unha palabra do que din os actores, ou o regidor, que no máis absoluto segredo coordina a todos para que non haxa erros. E se ben non os vemos, o seu traballo é tan crucial coma o dos que si están baixo os focos.
Un legado case perdido
Nunha época non tan afastada, en España, non existían escolas que formaran estes profesionais do espectáculo en vivo. Todo se transmitía de pais a fillos, xeración tras xeración. Era común que quen traballaba no teatro fose descendente de alguén que tamén pasara longas horas entre bastidores.
Esta transmisión de coñecementos facía que o teatro tivese un encanto especial, case como un segredo familiar que pasaba de man en man. Pero non todos tiñan a sorte de nacer nunha familia teatral, e sen esa tradición familiar, adicarse a estes oficios non era tarefa sinxela.
Un proceso longo, con moitos erros e aprendizaxes, pero tamén cheo de paixón e ganas de mellorar. E isto, de por si, xa fala moito da xente que traballa nos bastidores: persoas dispostas a aprender, a superarse, a facer que cada función sexa mellor ca anterior.
A chegada da profesionalización
Todo isto comezou a cambiar nos anos 80. O Instituto Nacional de las Artes Escénicas y la Música (INAEM) decatouse de que algo estaba a fallar. A xeración que sostivera estes oficios estaba a retirarse, e non había suficientes profesionais preparados para tomar o relevo. As cousas xa non podían seguir sendo transmitidas só de pais a fillos. Faltaba formación técnica, adecuada aos novos tempos e ás esixencias dun teatro en constante evolución.
Foi así como, en 1988, crearon en Madrid o Centro de Tecnología del Espectáculo, o primeiro en España que preparaba profesionais en oficios como a iluminación, o son, a maquinaria, a produción, o vestiario e a caracterización.
Esta iniciativa abriu portas para moitos. Xa non facía falta herdar o oficio, senón que calquera con vocación e interese podía formarse e facer carreira no teatro. Máis adiante chegarían outras escolas, como a Escola Superior de Técniques de les Arts de l’Espectacle en Terrassa ou Escénica, a Escola Pública de Formación Cultural de Andalucía, con sedes en Granada, Málaga e Sevilla.
A engrenaxe oculta
Ao final da función, cando todos estamos aplaudindo con entusiasmo, moitas veces esquecemos que hai un equipo que non vimos, pero que estivo a traballar arreo durante toda a representación. Desde os ensaios, hai persoas que fan posible que o espectáculo funcione como un reloxo perfecto.
O regidor, por exemplo, coordina a todos os técnicos e actores para que cada escena transcorra sen problemas, segundo as indicacións do director. O maquinista é o encargado de construír e mover a escenografía, mentres que o iluminador segue o deseño de luces para que todo quede tal e como se imaxinou. E o técnico de son? Grazas a el, escoitamos perfectamente tanto as voces dos actores como a música e os efectos sonoros. O utilero asegura que cada obxecto que vemos en escena estea no lugar correcto no momento exacto, e o encargado do vestiario non só confecciona a roupa dos actores, senón que tamén a arranxa, lava e plancha para cada función. E, por suposto, non podemos esquecer quen se ocupa do maquillaxe e a caracterización, conseguindo que cada actor se converta no seu personaxe.
No teatro, cada pequeno detalle conta, e todos dependen uns dos outros para que o espectáculo sexa un éxito.
Traballo en equipo, sempre
Nos grandes teatros as tarefas de cada área están moi delimitadas. Cada quen sabe exactamente o que debe facer, e aínda que hai moita colaboración entre os distintos departamentos, todos teñen unha responsabilidade concreta. Pero isto non sempre é así. Nas salas off, máis pequenas e con menos recursos, os técnicos teñen que ser polivalentes, encargándose de varias funcións á vez. “Debemos ser moi organizados para non cometer erros, respectar os tempos… e ter capacidade para resolver os imprevistos que poidan xurdir”, di Álvaro Aguado, xefe de utilería do Teatro Real.
Ademais, fai falta unha boa dose de psicoloxía. Traballar con artistas, que viven as emocións a flor de pel, require unha sensibilidade especial. Non é só cuestión de técnica, senón tamén de saber entender e conectar co equipo artístico.
Invisibles pero esenciais
E aínda que non saian ao escenario, todos os que traballan entre bambolinas senten o mesmo orgullo e responsabilidade que os actores. Saben que se cometen algún erro, repercutirá no éxito dos demais. Mentres que se facan ben o seu traballo, pasan desapercibidos. E é nesa invisibilidade onde moitos atopan a súa felicidade. Porque, no fondo, o éxito do teatro é o éxito de todos.
Cada vez que se levanta o telón e comeza a función, non só os actores deben estar preparados. Entre bastidores, moitas mans están en constante movemento, traballando co mesmo coidado e paixón que se estivese en xogo o éxito da súa propia vida.
Que sería do teatro sen eles?
